سید احمد شهرستانی

آیت الله سید احمد حسینی شهرستانی (۱۴۱۲-۱۳۲۴ ق)، عالم ربانی و مجاهد شیعه و از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی بود. وی از بدو انقلاب اسلامی از سال ۱۳۴۱ ش. که مسئله انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح گردید تا پیروزی انقلاب و بعد از آن، در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی گوناگون، نقش اساسی داشت.

ولادت و خاندان

سید احمد حسینی شهرستانی نوزدهم ذی القعده ۱۳۲۴ ق. در خاندان فضیلت، سیادت و فقاهت در نجف اشرف دیده به جهان گشود. نسب ایشان از طریق امام سجاد علیه السلام به حضرت سیدالشهداء علیه السلام منتهی می‌شود. پدر بزرگوارش آیت الله سید علی اصغر شهرستانی، از مقام منیع علم، تقوا، زهد و فضیلت برخودار بود و یکی از عالمان نامدار و ذی نفوذ کربلا بشمار می‌رفت. وی به همراه برادر ارجمندش مرحوم آیت الله میر سید علی شهرستانی، امور مذهبی و دینی مردم کربلای معلا خصوصاً زوار محترم حسینی را به عهده داشت.

خاندان شهرستانی همواره در طول تاریخ خصوصاً در چند قرن اخیر یکی از بیوت عالم پرور در میان مراکز علمی و فرهنگی مهم جهان اسلام به ویژه در عراق و ایران بوده‌اند و در دامن خود شخصیت‌هایی فقیه، عارف، حکیم و پرهیزگار پرورش داده‌اند.

تحصیل و استادان

سید احمد شهرستانی بعد از فراگیری مقدمات و ادبیات در حوزه علمیه نجف، دروس سطح را از محضر مراجع و اساتید بزرگ آموخت و سپس از درس آیات عظام ذیل بهره‌مند شد:

• میرزا محمدحسین نائینی؛

• آقا ضیاءالدین عراقی؛

• سید ابوالحسن اصفهانی؛

• میرزا ابوالحسن مشکینی.

شهرستانی درس خارج فقه و اصول این اساتید را تقریر و تحریر کرد، که اکنون دست نوشته‌های آن موجود است. در میان اساتید مذکور، ایشان با آیت الله مشکینی ارتباط بیشتری داشت و این ارتباط تا آخر عمر استادش ادامه یافت.

وی در سال ۱۳۶۴ ق. در چهل سالگی، بعد از اتمام تحصیلات و دریافت اجازات اجتهاد از علمای برجسته نجف اشرف، عراق را به قصد ایران ترک گفت.

تدریس و شاگردان

آیت الله سید احمد شهرستانی از همان آغاز طلبگی در حوزه نجف، علاوه بر تحصیل، به تدریس علوم دینی نیز اشتغال داشت. وقتی به ایران آمد و در تهران سکونت پیدا کرد، به تدریس در مدارس دینی همانند مروی و حاج ابوالفتح و در اواخر عمر بیشتر در مدرسه ملا آقاخان فیروزآبادی به تربیت طلاب علوم دینی و تدریس ادامه داد. ایشان در مدرسه حاج ابوالفتح، که زیر نظر آیت الله سید مرتضی لنگرودی قدس سره اداره می شد، دروس مختلفی همانند رسائل، مکاسب و کفایه را تدریس می‌نمود.

مرحوم شیخ محمد رازی می‌نویسد: «گذشته از حدود بیست ساله آخر عمر، که پزشکان ایشان را از تدریس مداوم و همه روزه منع کرده بودند، تمامی عمر مفید خود را به تدریس فقه و اصول اشتغال داشتند و شاگردانی لایق تربیت نمودند. و مدت پانزده سال در مدرسه ملا آقاخان فیروزآبادی - نزدیک چهارراه سیروس - به تدریس اشتغال داشتند که ریاست برنامه‌های مدرسه و مسئولیت آن نیز به عهده ایشان بود...».

برخی از شاگردان ایشان عبارتند از: سید محمدحسن مرتضوی لنگرودی، سید محمدمهدی مرتضوی لنگرودی و حجةالاسلام سید عمادالدین شهرستانی.

آثار و تألیفات

از جمله تألیفات آیت الله سید احمد شهرستانی عبارتند از:

• ۱. توضیح الکفایه (شرح کفایة الاصول)؛

• ۲. رساله الصراط الاقوم لبطلان الصلوة فی الخیط من الابریسم؛

• ۳. شرح وقت قبله لمعه؛

• ۴. رساله ای در عدم مشروعیت نماز جمعه و عیدین در غیبت کبری؛

• ۵. تقریرات فقهی و اصولی از دروس اساتید بزرگوارش.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

حاج سید احمد شهرستانی بیش از نیم قرن در تهران به فعالیت در امور دینی و اجتماعی اشتغال داشت که برخی فعالیت‌های وی به شرح ذیل است:

اقامه جماعت:

معظم له از همان سال ورود به تهران، سال ها در مسجد باب الحق (خیابان مولوی) به اقامه نماز جماعت و خدمات دینی اشتغال داشت. وی در این مدت طولانی، مجالس و محافل فراوانی به مناسبت اعیاد و وفیات، و نیز شب‌های جمعه، جلسات اخلاق و عقاید در این مسجد برگزار می‌کرد که بسیاری از جوانان و طلاب برای استفاده از این مباحث به این مسجد می‌شتافتند. ایشان هم با بیانی گرم و رسا به بحث می‌پرداخت. حتی در این اواخر درباره برخی مسائل اجتماعی و اقتصادی سخنرانی می‌کرد. گشاده‌رویی، برخورد نرم، گفتار متین و استدلال‌های مستحکم ایشان باعث شده بود که سخنان او در دل‌ها مؤثر واقع شود.

برگزاری مراسم اهل بیت علیهم السلام:

آیت الله سید احمد شهرستانی عشق و علاقه وافری به اهل بیت علیهم السلام ابراز می‌داشت و علاوه بر محافل و مجالس عمومی در مسجد، سالیان متمادی در منزل خود جلسات روضه هفتگی داشت و در دهه اول محرم، صفر و فاطمیه وعاظ مهم و مداحان محترم تهران را به این جلسات دعوت می‌کرد. خود ایشان نیز همواره از حریم مقام ولایت دفاع می‌کرد؛ به طوری که می‌توان گفت بالاترین مسئله نزد او، ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بود. در اوایل انقلاب که برخی در پی حذف مذهب جعفری از قانون اساسی بودند، ایشان بی نهایت متأثر شد و با افراد زیادی تماس گرفت و حتی در این باره با یکی از مسئولان دیدار می‌کرد. گاهی با شنیدن یا خواندن چنین موضوعات ضد دینی، بسیار ناراحت شده؛ به طوری که حال او منقلب و به بیمارستان روانه می‌شود. معظم‌له همچنین عشق و علاقه عجیبی به امام زمان علیه السلام داشت و همواره خود را ریزه‌خوار خوان آن حضرت می‌دانست.

همگامی با انقلاب اسلامی:

آیت الله سید احمد شهرستانی از نظام جمهوری اسلامی ایران که نظامی ولایی و مورد عنایت اهل بیت است، حمایت می‌کرد و همواره برای عظمت و پیروزی اسلام و جمهوری اسلامی و مسئولان خدمتگزار آن دعا می‌کرد؛ و گاه در جلساتی که مسئولان به خدمت او می‌رسیدند، رهنمودهایی ارائه می‌فرمود.

آیت الله شهرستانی از دوستان و ارادتمندان امام خمینی بودند و از بدو انقلاب اسلامی از سال ۱۳۴۱ ش. که مسئله انجمن‌های ایالتی و ولایتی مطرح گردید تا پیروزی انقلاب و حتی بعد از پیروزی انقلاب، در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی همانند تشویق جوانان برای رفتن به جبهه، شرکت در انتخابات گوناگون و ترغیب و تشویق دیگران در این امور حساس، نقش اساسی و بسیار ارزشمندی داشته است.

وی عالمی بود متعهد و در مقابل حکومت طاغوت همراه با علما و شخصیت‌های تهران در مناسبت‌های مختلف، اعلامیه‌ها را امضاء کرده و در مجالس و محافل، حضوری فعالانه در نهضت مقدس انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی قدس سره داشته است. که نمونه‌هایی از امضای وی را می‌توان در جلد سوم کتاب «اسناد انقلاب اسلامی» یافت، از جمله:

• علیه تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، ۲/۸/۱۳۴۱، ص ۲۲.

• اعلام عزا در نوروز سال ۴۲ به مناسبت ماه محرم، به حمایت از حضرت امام، ۲۸/۱۲/۱۳۴۱، ص ۵۸.

• اعتراض نسبت به فاجعه خونین مدرسه فیضیه، ۴/۱/۱۳۴۲، ص ۵۹.

• اعتراض نسبت به تبعید حضرت امام، ۵/۹/۱۳۴۳، ص ۱۲۴.

• اعتراض نسبت به تجاوز اسرائیل غاصب به فلسطین، ۲۲/۳/۱۳۴۶، ص ۲۰۸.

• اعتراض به اهانت روزنامه اطلاعات به ساحت امام خمینی، ۲۰/۱۰/۱۳۵۶، ص ۲۳۷.

در خطه مازندران:

آیت الله سید احمد شهرستانی حدود چهل سال قبل از رحلت خود، به دعوت دوست صمیمی اش مرحوم آیت الله شیخ یحیی علامه نوری، تا مدت‌ها هر سال تابستان به منطقه نور مازندران سفر می‌نمود. علت پذیرش این دعوت، این بود که وی مشاهده کرد از یک طرف، بی‌بند و باری و فحشا و اعمال منکر عده‌ای خوشگذران، محیط اجتماعی را کاملاً آلوده کرده است. از طرف دیگر، مرام‌های باطل همانند بهائیت، در حال رواج میان مردم مسلمان آن منطقه است؛ خصوصاً آن که یکی از سرکرده های معروف این فرقه (حسینعلی بهاء) در منطقه مازندران در یکی از روستاهای خوش آب و هوای آن دیار (روستای تاکُر) با تشکیلات منسجمی به شدت فعالیت می‌کرد! این امور باعث گردید که ایشان تا آخر عمر، تابستان ها و نیز در ایام تعطیل، بنا به دعوت مردم آن سامان، به آنجا مسافرت کند و با سخنان مستدل و شیرین خویش اسباب هدایت و سعادت مردم را فراهم آورد. وی در این مدت منشأ خدمات مادی و معنوی فراوانی گردید؛ که عبارتند از:

• تأسیس مسجدی به نام حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه در روستای تاکُر (تاکور)؛
• احداث و ایجاد حمام عمومی. ساخت این مسجد و حمام، که در برابر اقدامات سر کرده فرقه بهائیت آن منطقه، در زادگاه آن شخص انجام پذیرفت، مورد استقبال فراوان مردم و علمای آن سامان و نیز مورد توجه حضرت آیت الله بروجردی قرار گرفت. این خدمت، مردم مسلمان آن سامان را از تشکیلات بهائیت بی نیاز گرداند.
• بازسازی مدرسه علمیه شهرستان نور؛
• تأسیس کتابخانه‌ای در شهرستان نور؛
• تأسیس مدرسه‌ای ملی که بعد از رحلت ایشان به شهرستانی معروف گردید. در اوج هجوم فرهنگ طاغوتی، تهیه مخارج شهریه معلمان و لوازم التحریر دانش آموزان بر عهده شخص آن فقیه بزرگوار بود. این مدرسه، در زمان حیات آن بزرگوار به دست او وقف گردید.

از منظر عالمان

• آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی: العالم العامل الفاضل الحبرالکامل عمدة العلماء الاعلام ثقة الاسلام الورع النحریر المؤید قرّة عینی السید احمد الشهرستانی...
• آیت الله آقا ضیاءالدین عراقی: جناب العالم الکامل البرّ التقی الحبر المتبحر الفاضل علم العلماء الاعلام ثقةالدّین والاسلام سیف العلم المؤید الربّانی حضرت السید احمد الشهرستانی...
• آیت الله شیخ محمدکاظم شیرازی: هوالعالم الحبر العلاّم صفوة العلماء الاعلام ثقة الاسلام السید السند والرکن المعتمد الآقا السید احمد النجفی الشهرستانی...
• آیت الله ابوالحسن مشکینی: العالم العامل والفاضل الکامل غصن دوحة الشرف الاصیل واسطة عقد المجد الاثیل عمدة العلماء الاعلام ثقة الاسلام الورع الصفی المسدّد السید احمد الحسینی الشهرستانی... .

خصوصیات اخلاقی

آیت الله سید احمد شهرستانی قدس سره دارای خصوصیات اخلاقی و صفات و کمالات روحی و معنوی بود که به اختصار به برخی از آنان اشاره می‌شود:

زهد:

منزل محقر و زندگی ساده و بی‌آلایشی داشت. درِ خانه‌اش به روی همه باز بود و همواره با مهمانان غذا تناول می‌کرد. حتی گاهی که مهمانان دیر وقت می‌آمدند، ایشان با رویی گشاده از آنان استقبال می‌نمود و با اشراف خود، از آنان پذیرایی می‌شد. وی پرهیز داشت از وسایل رفاهی بهره گیرد. حتی خانه او فاقد اتاق جداگانه برای استراحت شخصی بود؛ بلکه اتاق خواب و استراحت، همان اتاق پذیرایی بود. به هنگام بمباران شهرها به وسیله حزب بعث عراق، ایشان مدتی میوه را در منزل تحریم نمود تا بدین طریق با بیچارگان همدردی کند.

فروتنی و خاکساری:

وی در برابر اهل علم و مؤمنان تواضع عجیبی داشت؛ به طوری که بسیاری از افراد، شرمنده می‌شدند و همین امر، نقطه عطفی برای درس آموزی از بزرگان دین در مبارزه با خودبینی گردیده بود. چه بسیار پیش می‌آمد که ایشان خود لحاف و تشک مهمانان جوان را جمع می نمود! ایشان به هیچ عنوان به عناوین و القاب مقید نبود. هنگام حضور در مجالس، بارها مشاهده گردید کسانی را که از رتبه اجتماعی و علمی کمتری برخوردار بودند، بر خود مقدم می‌داشت.

رسیدگی به درماندگان:

مرحوم آیت الله شهرستانی، گذشته از مقام فضل و دانش، دارای سخاوت و کرم بود و از ریاکاری پرهیز داشت. او اهل اندوختن مال دنیا نبود؛ آن چه از بیت المال به دست او می رسید به مستمندان و یتیمان می رساند و مانند اجداد گرامی اش شب‌ها به خانه افراد بی بضاعت می رفت و به آنان کمک می‌کرد.

صله رحم:

آن مرحوم عنایت خاصی بر «صله رحم» داشت و گاهی می فرمود: «من با این کسالت و ضعف عمومی باید بسیار عمر کوتاهی می کردم و مسلماً همین صله رحم باعث عمر طولانی من شده». چه بسا فقط دیداری مختصر انجام می داد و هدیه و یا کمکی را با واسطه می‌فرستاد؛ حتی مایه گلایه طرف می شد که: چرا آقا به ما التفاتی ننموده و فلان (واسطه) به ما عنایت کرده! با این همه، ایشان حقیقت را بیان نمی‌نمود.

آمادگی همیشگی برای مرگ:

در همه سفرها حتی سفرهای کوتاه، کفن خویش را به همراه می‌برد و در هر کسالت مختصر، فوراً زبان به وصیت می‌گشود، هر چند وصایای خود را مفصلاً مکتوب داشته بود... آیت الله شهرستانی مکرراً می‌گفت: دعا کنید که عاقبت به خیر شویم؛ عاقبت آدم، مهم است.

وفات

مرحوم حاج سید احمد شهرستانی، بعد از عمری مجاهدت و خدمت به اسلام و مسلمین و تربیت شاگردان متقی و باقی گذاردن آثار مادی و معنوی، سرانجام در روز دوشنبه پانزدهم مهر ۱۳۷۰ ش (۲۷ ربیع الاول ۱۴۱۲ ق) در تهران در ۸۸ سالگی دار فانی را وداع گفت. او در لحظات آخر، به در چشم دوخته بود و مرتب ذکر صلوات را بر لب داشت و با سلام بر امیرالمومنین علیه السلام روح ملکوتی اش به جوار اجداد پاکش پرکشید. چون خبر رحلت وی، به رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای رسید، بسیار متأثر شدند و فرمودند: «مرحوم والد (آیت الله سید جواد خامنه‌ای)، بسیار به ایشان معتقد و علاقه‌مند بود و همواره به من درباره ایشان سفارش می فرمود». به دستور مقام معظم رهبری، قبری در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها مهیا شد و او در کنار یار هشتاد ساله‌اش آیت الله سید محمدصادق لواسانی دفن گردید.

پانویس

منابع

• محمدتقی ادهم نژاد لنگرودی، ستارگان حرم، جلد ۱۶، صفحه ۱۲-۳۲.

آرشیو عکس و تصویر

• ردیف وسط از راست: سید آقا نجفی حسینی شهرستانی، سید احمد حسینی شهرستانی، سید ابراهیم حسینی شهرستانی، سید محمدعلی (هبه الدین) حسینی شهرستانی، سید زین العابدین حسینی شهرستانی، سید صالح حسینی شهرستانی، سید محمدعلی حسینی شهرستانی و ناشناس

• سید احمد حسینی شهرستانی

• 1. هاشم اردشیر لاریجانی، 2. سید احمد حسینی شهرستانی و 3. سید محمدحسن احمدی طباطبایی بروجردی

• سید احمد حسینی شهرستانی

• سید شهاب الدین مرعشی نجفی و سید احمد حسینی شهرستانی

• تشییع پیکر سید احمد حسینی شهرستانی در قم